Το 60% των μολυσματικών ασθενειών προέρχονται από κάποιο ζώο, ενώ η αυξημένη αλληλεπίδραση με την άγρια πανίδα αυξάνει τον κίνδυνο ιοί, ικανοί να προσβάλουν τους ανθρώπους, να βρουν τον ξενιστή τους.
Η μετάδοση του κορονοϊού στον άνθρωπο έγινε μέσω ζώου που έπαιξε τον ρόλο του ξενιστή, κατά το πιθανότερο σενάριο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, επιβεβαιώνοντας ότι πολλά ζώα αποτελούν δεξαμενή ιών και μπορούν να μολύνουν τους ανθρώπους.
Ποια ζώα μεταδίδουν αυτούς τους ιούς και από πού μπορεί να προέλθουν άλλες πανδημίες;
Το 60% των μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονοτικές, δηλαδή προέρχονται από ένα ζώο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων, ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνει ακόμη και στο 75% για τις νέες μολυσματικές ασθένειες που προκύπτουν, σύμφωνα με βρετανική έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2001.
Μεταξύ των παθογόνων που ευθύνονται για τις ασθένειες αυτές, ένας στους έξι είναι ένας ιός, το ένα τρίτο βακτήρια, το άλλο ένα τρίτο παρασιτικά σκουλήκια και περίπου το 10% μικροσκοπικά μανιτάρια, σύμφωνα με την έρευνα αυτή.
Νυχτερίδες: Ο… συνήθης ύποπτος;
Οι ίδιες δεν αρρωσταίνουν, ωστόσο, οι νυχτερίδες έχουν τον ρόλο της δεξαμενής μεγάλου αριθμού ιών που επηρεάζουν τους ανθρώπους και είναι ξενιστές τους.
Οι ιοί που είναι γνωστοί είναι για παράδειγμα αυτός της λύσσας, όμως πολλοί άλλοι εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια: ο Έμπολα, ο κορονοϊός του SARS, ο SARS-CoV-2 ή ο ιός Nipah που εμφανίστηκε το 1998 στην Ασία.
Νυφίτσες, μινκ και κουνάβια
Ιδιαίτερα ύποπτη είναι και η οικογένεια θηλαστικών μουστελίδες (στις οποίες ανήκουν κουνάβια, νυφιτσες, μινκ και ασβοί) και ενοχοποιούνται για τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, κυρίως όσες οφείλονται στους κορονοϊούς.
Η μοσχογαλή θεωρείται ξενιστής του ιού που προκάλεσε το οξύ, αναπνευστικό σύνδρομο (SARS), από το οποίο έχασαν τη ζωή τους 774 άνθρωποι το διάστημα 2002-2003. Αν και ο SARS εντοπίστηκε σε κάποια από αυτά τα ζώα, δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι αυτά μετέδωσαν τον ιό στους ανθρώπους.
Η μόλυνση μινκ σε εκτροφεία από τον ιό SARS-CoV-2 απέδειξε ότι το είδος αυτό μπορεί να προσβάλλεται από τους ανθρώπους, αλλά δεν έχει αποδειχθεί το αντίθετο.
Πόσο αθώος είναι ο παγκολίνος;
Το απειλούμενο με εξαφάνιση ζώο, ο παγκολίνος, ήταν ο πιθανότερος ξενιστής στην αρχή της πανδημίας COVID-19, με δεδομένη την ομοιότητα στη γενετική αλληλουχία του SARS- COV-2 και ενός κορονοϊού που μολύνει τους παγκολίνους. Όμως ο ρόλος του στη μετάδοση της COVID-19 δεν είναι ξεκάθαρος.
Η έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα από τους ειδικούς του ΠΟΥ σε συνεργασία με Κινέζους επιστήμονες δεν βοήθησε να ξεκαθαρίσει η κατάσταση.
Μεταξύ των ιών που προέρχονται από τα δύο αυτά θηλαστικά (νυχτερίδες και παγκολίνους) και οι οποίοι έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής, κανένας δεν μοιάζει αρκετά με τον SARS-CoV-2 ώστε να θεωρείται άμεσος πρόγονός του, αναφέρουν οι ειδικοί.
Ο χοίρος, ο σκύλος, η αλεπού και ο πίθηκος
Ιστορικά, το ιικό φορτίο στους ανθρώπους προέρχονταν κατά βάση από ζώα εκτροφείου, σύμφωνα με τον Σερζ Μοράν του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS)
Κορονοϊός (Καλλιτεχνική αναπαράσταση) – Sputnik Ελλάδα, 1920, 26.03.2021
Ο ιός της ιλαράς προήλθε από την προσαρμογή τον Μεσαίωνα ενός ιού που μόλυνε τα βοοειδή, ενώ συχνά οι χοίροι έχουν τον ρόλο του ξενιστή για τους ιούς της γρίπης ή τον Nipah.
Στους χοίρους, οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στους ανθρώπινους ιούς, παρατηρείται ότι γίνεται συνδυασμός ιών. Πιθανόν αυτό να συνέβη με την πανδημία Η1Ν1 το 2009-2010, που αρχικά είχε ονομαστεί γρίπη των χοίρων, από την οποία εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους 152.000 με 575.000 άνθρωποι: το στέλεχος του ιού εμφανίστηκε πρώτη φορά σε έναν χοίρο που ήταν ξενιστής του ιού της γρίπης των πτηνών και ταυτόχρονα ενός ιού της ανθρώπινης γρίπης.
Ο ιός της λύσσας που μεταδίδεται από τους σκύλους και τις αλεπούδες, που είναι διαφορετικός από αυτόν που εμφανίζεται στις νυχτερίδες, ευθύνεται για τη μεγάλη πλειονότητα των 59.000 θανάτων ετησίως που καταγράφονται παγκοσμίως από την ασθένεια αυτή.
Οι μεγάλοι πίθηκοι χρησίμευσαν ως ξενιστές του ιού HIV και του Έμπολα, ενώ μια καμήλα δρομάδα φαίνεται να ήταν ξενιστής του MERS-CoV και πηγή της μόλυνσης στους ανθρώπους, αν και ο συγκεκριμένος ρόλος που παίζουν αυτά τα ζώα στη μετάδοση του ιού αλλά και ο τρόπος μετάδοσης δεν είναι γνωστά, επισημαίνει ο ΠΟΥ.
Άγρια και οικόσιτα πουλά
Η ισπανική γρίπη του 1918-19, η ασιατική γρίπη του 1957, η γρίπη του Χονγκ Κονγκ έντεκα χρόνια αργότερα, η γρίπη Η1Ν1 το 2009: όλοι αυτοί οι ιοί προήλθαν άμεσα ή έμμεσα από τα πουλιά.
Δύο άλλα στελέχη της γρίπης των πτηνών, το Η5Ν1 από το 2003 ως το 2011 και το Η7Ν9 από το 2013 προκάλεσαν την ασθένεια ανθρώπων που ήρθαν σε άμεσης επαφή με μολυσμένα πτηνά και σε σπάνιες περιπτώσεις τη μόλυνση μεταξύ ανθρώπων.
Ασφυκτικές συνθήκες στα νοσοκομεία εν μέσω του κορονοϊού – Sputnik Ελλάδα, 1920,
Τα άγρια πτηνά μπορούν να αποτελέσουν την αφετηρία των επιδημιών αυτών και τα οικόσιτα παίζουν συχνά τον ρόλο του πληθυσμού ενισχυτή, παρατηρεί ο Ερίκ Φεβρ.
Μεταλλάξεις των ιών στη συνέχεια μπορεί να ευνοήσουν τη μετάδοσή τους στους ανθρώπους, όπως συνέβη με τον ιό Η5Ν8, που έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και μερικούς μήνες σε ευρωπαϊκά εκτροφεία και τον Φεβρουάριο εντοπίστηκε σε επτά εργαζόμενους σε πτηνοτροφείο.
Προς το παρόν ο ιός αυτός δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, χρειάζεται να υπάρξει άμεση επαφή με ένα άρρωστο πτηνό ή τα περιττώματά του για να προσβληθεί κάποιος.
Όμως άλλες μεταλλάξεις ενδέχεται να καταστήσουν δυνατή τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Κουνούπια και τσιμπούρια
Ο όρος ζωονοτικές ασθένειες αφορά και τα έντομα, όπως τα κουνούπια, ή και τα αρθρόποδα όπως τα τσιμπούρια, τα οποία μεταφέρουν πολλές μεταδοτικές ασθένειες από τις οποίες προσβάλλονται οι άνθρωποι.
Τα κουνούπια, για παράδειγμα, μεταδίδουν τον ιό που ευθύνεται για τον κίτρινο πυρετό, τον δάγκειο πυρετό, τον ιό Ζίκα ή τον ιό του Δυτικού Νείλου, μεταξύ άλλων.
Η επόμενη πανδημία
Τον Οκτώβριο του 2020 μια ομάδα ειδικών του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα (IPBES) προειδοποίησε ότι οι πανδημίες θα εμφανίζονται πιο συχνά, θα εξαπλώνονται πιο γρήγορα, θα σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους.
Αρχικά διότι η δεξαμενή είναι τεράστια: σύμφωνα με εκτιμήσεις που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science το 2018, υπάρχουν 1,7 εκατομμύριο άγνωστοι ιοί στα θηλαστικά και τα πουλιά και 540.000 ως 850.000 από αυτούς μπορούν να προσβάλουν τους ανθρώπους.
Όμως κυρίως η εξάπλωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και η αυξημένη αλληλεπίδραση με την άγρια πανίδα αυξάνουν τον κίνδυνο να βρουν τον ξενιστή τους ιοί ικανοί να προσβάλουν τους ανθρώπους.
Δεν γνωρίζουμε πότε, πώς ή από πού θα προέλθει η επόμενη πανδημία, καταλήγει ο Σερζ Μοράν. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε αυτό το πλαίσιο, το πιο επείγον είναι να επανεξετάσουμε τις σχέσεις μας με τα άγρια και οικόσιτα ζώα.
