Η μουσική είναι παρούσα και επηρεάζει το παιδί από την εμβρυακή ηλικία, ενώ τα οφέλη της χαρίζονται απλόχερα, ανεξάρτητα από το είδος της, σε κάθε άνθρωπο που θα αποφασίσει να την εντάξει στη ζωή του. Εμείς εστιάσαμε στη σημασία που έχει η μουσική στη ζωή των παιδιών και απευθυνθήκαμε γι’ αυτό στη Χριστίνα Χαραλαμπίδου – Πίττα, διευθύντρια του μουσικού προγράμματος «Baby Maestro Cyprus» και η συζήτηση μαζί της μας έπεισε για το αυτονόητο: πως κάθε παιδί πρέπει να έχει την ευκαιρία να «βυθιστεί» στον κόσμο της…
Συνέντευξη στην Πέρσα Πολυβίου
«Είμαστε σε θέση να καμαρώνουμε τα παιδιά που είχαν έρθει στο πρόγραμμά μας βρέφη, μέσα στην αγκαλιά της μαμάς τους, και τώρα ως έφηβοι να συνεχίζουν με επιτυχία τις μουσικές τους σπουδές»
«Αν υπήρχε τρόπος να προβάλουμε τον εγκέφαλο ενός παιδιού κατά τη μουσική δράση, τότε θα βλέπαμε όλα τα μέρη του εγκεφάλου να λειτουργούν ταυτόχρονα»
«Γεννιόμαστε όλοι μας με αυτή την ικανότητα να επικοινωνούμε μέσω της μουσικής. Αρκεί μόνο να σκεφτείτε πόσο πολύ ανταποκρίνονται τα παιδιά στο ρυθμό και τη μελωδία από τα πρώτα τους χρόνια»
«Καλό είναι οι γονείς να εστιάζουν στη χαρά της ενασχόλησης του παιδιού με τη μουσική και όχι στην επίδοση, προσέχοντας να μη δημιουργήσουν συνθήκες πίεσης»
Χριστίνα, αρχικά να συστήσουμε στον κόσμο το Baby Maestro και τη δουλειά που κάνει η ομάδα σας…
Κατ’ αρχάς θα ήθελα να σε ευχαριστήσω που μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για το δικό μου «παιδί», το μουσικό πρόγραμμα «Baby Maestro Cyprus». Το 2009, επιστρέφοντας από τη Νέα Υόρκη, γεμάτη από εμπειρίες, γνώσεις και πάθος για μουσική διδασκαλία, δημιούργησα το πρόγραμμα «Baby Maestro Cyprus» και μετά από ένα χρόνο (2010) είχε πάρει την ολοκληρωτική του μορφή με την ένταξη του εξαίρετου τζαζ πιανίστα και πολυαγαπημένου μου φίλου Μάριου Τούμπα. Έτσι, με μεγάλη συγκίνηση και περηφάνια το πρόγραμμα τρέχει εδώ και 14 χρόνια. Είμαστε πλέον στη θέση να καμαρώνουμε τα παιδιά που είχαν έρθει στο πρόγραμμά μας βρέφη, μέσα στην αγκαλιά της μαμάς τους, και τώρα ως έφηβοι να συνεχίζουν με επιτυχία τις μουσικές τους σπουδές στη ΣΟΝΚ, στα δημόσια μουσικά σχολεία και ωδεία. Φυσικά, πολλά παιδιά μας επιστρέφουν στο πρόγραμμά μας ως μουσικοί για να δείξουν στα πιο μικρά παιδιά το μουσικό όργανο που μελετάνε. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε το παρόν αλλά και το μέλλον των παιδιών μας.
Μου είναι δύσκολο μέσα σε μερικές γραμμές να αποτυπώσω τη δουλειά που γίνεται σε αυτό το πρόγραμμα. Είναι μια μεγάλη οικογένεια, γεμάτη από όμορφες εικόνες και αναμνήσεις, όπως τις πρώτες λέξεις και βήματα των παιδιών, χαμόγελα, αγάπη, κίνητρα, όνειρα και προπάντων αγάπη για τις οικογένειες που μας εμπιστεύονται και τις ευχαριστούμε από καρδιάς.
Θα προσπαθήσω να σας δώσω μια γενική περιγραφή του προγράμματός μας. Το «Baby Maestro» στηρίζεται στην πεποίθηση πως όλα τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν θετική σχέση με τη μουσική και έχει ως σκοπό του την ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού. Προσφέρει ποικίλες και πλούσιες μουσικές εμπειρίες σε παιδιά από την εμβρυακή ηλικία μέχρι τα 7 τους χρόνια εμπλέκοντάς τα εξελικτικά σε ποιοτικές μουσικές δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν τραγούδια, μουσικά παιχνίδια, κίνηση, εκτέλεση κρουστών και μελωδικών οργάνων, ακρόαση μουσικής, αυτοσχεδιασμού, σύνθεσης, μουσικό παραμύθι κ.ά.
Το πρόγραμμα διδάσκεται μια φορά την εβδομάδα και η κάθε συνάντηση διαρκεί 45 λεπτά. Σε κάθε ομάδα μπορούν να συμμετέχουν μέχρι 7 παιδιά. Η παρουσία γονιού ή κηδεμόνα σε κάθε μάθημα είναι απαραίτητη για παιδιά μέχρι 3 ετών. Η κάθε ξεχωριστή συνάντηση διεξάγεται με τον Μάριο να μας συνοδεύει στο πιάνο και εμένα να συμμετέχω ενεργά μαζί με τα παιδιά και τους γονείς/κηδεμόνες. Επιπρόσθετα, προγραμματίζονται οι παρουσιάσεις μουσικών οργάνων από επαγγελματίες μουσικούς. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά βιώνουν ζωντανά μουσικά παραδείγματα κατάλληλης αισθητικής αξίας και μουσικής καλλιέργειας.
Το πρόγραμμα, μέσα από μια σφαιρική προσέγγιση, περιλαμβάνει τη γνωριμία με μουσικές από διάφορες χώρες και ρεπερτόριο από τον Mozart μέχρι τον Louis Armstrong. Με τρόπο ευχάριστο και απολαυστικό, το πρόγραμμα θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη μιας διά βίου σχέσης του παιδιού με τη μουσική αλλά και γενικότερα την εξέλιξή του σε ένα ευτυχισμένο άτομο. Βοηθά επίσης τους γονείς να κατανοήσουν σε βάθος τη μουσική εξελικτική ανάπτυξη του παιδιού τους, καθώς δίνονται εισηγήσεις για τη μουσική εμπλοκή τους στο σπίτι.
Συγκεκριμένα, οι στόχοι είναι:
• Η γνωριμία των παιδιών με τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας, τόσο μέσω της οπτικής παρουσίασής τους όσο και μέσω της ζωντανής ακρόασης της μουσικής από κλασικούς και τζαζ συνθέτες.
• Η γνωριμία με μουσικές από διάφορες χώρες και ρεπερτόριο από τον Bach μέχρι τον Louis Armstrong.
• Η δημιουργική αλληλεπίδραση και η επικοινωνία τους με τους μουσικούς και την μουσικοπαιδαγωγό, κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
• Η κατανόηση μουσικών ερεθισμάτων και η έκφραση συναισθημάτων με δημιουργικούς τρόπους, πέραν της αποκλειστικής έκφρασης με το λόγο.
• Η συσχέτιση της μουσικής με την κίνηση του σώματος, τη φαντασία, το λόγο, τα συναισθήματα και τις εικόνες.
• Η ανάπτυξη της μουσικότητας του κάθε παιδιού και η γνωριμία/επαφή τους με διάφορα είδη μουσικής.
• Ο παιγνιώδης τρόπος μάθησης της μουσικής.
• Η ομαδική δημιουργία, μάθηση και συνεργασία μεταξύ παιδιών και ενηλίκων.
• Η απόκτηση μουσικών γνώσεων (π.χ. φθόγγοι, ακουστικά, αναγνώριση μοτίβων, μουσική γραφής, μορφής, συμβολική σημειογραφία, οργάνων και μουσικών έργων) καθώς και η καλλιέργεια θετικών στάσεων και σωστών συμπεριφορών κατά τη μουσική δημιουργία.
• Η μελλοντική εξέλιξη των παιδιών σε καλούς ακροατές και οργανοπαίκτες.
• Η εξοικείωση των γονέων/κηδεμόνων με τη μουσικότητα, την έκφραση και τη δημιουργικότητα των παιδιών τους μέσα σε ένα περιβάλλον με πλούσια μουσικά ερεθίσματα.
Παράλληλα με το μουσικό πρόγραμμα οργανώνονται μουσικά εργαστήρια και εκπαιδευτικές οικογενειακές συναυλίες. Θα ήθελα να αναφερθώ περισσότερο στις εκπαιδευτικές συναυλίες, τις οποίες συγγράφω από το 2013 και παρουσιάζονται σε μια σειρά εικονογραφημένων μουσικών παραμυθιών. Για την υλοποίηση αυτών των συναυλιών υπάρχει η συνεργασία μιας ομάδας ανθρώπων που με στηρίζουν και τους ευχαριστώ με αγάπη. Το κάθε παραμύθι ξετυλίγεται μέσα από τις διαφορετικές εμπειρίες της ηρωίδας της παιδικής ιστορίας που κάθε φορά μπλέκεται σε διαφορετικές περιπέτειες και με διαφορετικούς ήρωες. Μερικές από τις μουσικές ιστορίες είναι Η Κική στην Καταιγίδα, Η Κική στον Βυθό, Η Κική στη Ζούγκλα και Η Κική στην Αμερική. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση αποτελεί καινοτομία για τα κυπριακά δεδομένα και είναι ένα είδος μουσικοεκπαίδευσης των παιδιών της πρώιμης ηλικίας που εφαρμόζεται με τεράστια επιτυχία στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, με την οποία έχω συνεργαστεί κατά το διάστημα 2006-2008. Επιπρόσθετα, το 2019 έχω συγγράψει το πρώτο παιδικό τζαζ παραμύθι στην κυπριακή βιβλιοθήκη, «Η Τζάζη Μπη η μελισσούλα» και πηγή έμπνευσής μου ήταν τα παιδιά του προγράμματός μας.
Έτσι, μέσα από όλες τις ποικιλόμορφες μουσικές εμπειρίες και γνώσεις αναπτύσσεται μια αλυσιδωτή εξέλιξη των παιδιών στον κόσμο της μουσικής από πολύ μικρή ηλικία.
Γιατί είναι καλό, πιστεύεις, να έρθει ένα μικρό παιδι σε επαφή με τη μουσική; Ποια οφέλη θα έχει μια τέτοια επαφή;
Η μουσική περιέχει εμπειρίες ζωτικής σημασία για τα παιδιά. Κατ’ αρχάς η μουσική συνδυάζει διασκέδαση και μάθηση. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τη μουσική μέσω παιχνιδιού. Όπως ξέρουμε, το παιχνίδι είναι βασικό εργαλείο μάθησης. Συγκεκριμένα, μέσα από το μουσικό παιχνίδι μπορούμε να προωθήσουμε δεξιότητες συντονισμού κατά την εκτέλεση οργάνων, την καλλιέργεια της φαντασίας τους, τη δημιουργικότητά τους, την απόκτηση μουσικών και γενικών γνώσεων, τις φωνητικές/λεκτικές, κινητικές και κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες πειθαρχίας, έκφρασης και ανάπτυξης συναισθημάτων, στάσεις συμπεριφοράς και ενσυναίσθησης. Με άλλα λόγια, αν υπήρχε τρόπος να προβάλουμε τον εγκέφαλο ενός παιδιού κατά τη μουσική δράση, τότε θα βλέπαμε όλα τα μέρη του εγκεφάλου να λειτουργούν ταυτόχρονα.
Επίσης, η μουσική λειτουργεί ως ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των παιδιών. Αυτή η εμπειρία βοηθάει να αναπτυχθούν σχέσεις μεταξύ των παιδιών και των ενηλίκων που λαμβάνουν μέρος σε αυτό το μουσικό ταξίδι. Στην πορεία αυτής της ανθρώπινης επικοινωνίας μικροί και μεγάλοι μπορούν να δημιουργήσουν αληθινές σχέσεις που μπορεί να κρατήσουν για μια ζωή. Τα παιδιά τείνουν να συνδέουν τις ανθρώπινες σχέσεις με το χώρο, τα αντικείμενα, τις εικόνες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, την περιέργεια, τα ερωτήματα, τη δημιουργικότητα και τόσα άλλα, τα οποία επηρεάζουν την ολόπλευρη ανάπτυξή τους (ψυχοσωματική, φωνητική, συναισθηματική, αισθητική, κοινωνική και γνωσιολογική ανάπτυξη, καλλιέργεια μουσικότητας κ.τ.λ.).
Από ποια ηλικία ένα παιδί αντιλαμβάνεται και επηρεάζεται από τη μουσική;
Η έρευνα τεκμηριώνει τη σημασία της μουσικής από την εμβρυακή ηλικία στη βρεφική και παιδική ηλικία. Από την 24η εβδομάδα κύησης το πρώτο ολοκληρωμένο όργανο που έχει το έμβρυο είναι το αυτί. Αυτό σημαίνει ότι το ακουστικό νεύρο και η επεξεργασία του ήχου στον εγκέφαλο είναι ήδη σε λειτουργία. Με άλλα λόγια, το έμβρυο μπορεί να ακούσει και να αντιδράσει στον ήχο. Για παράδειγμα, μπορεί να αναγνωρίσει φωνές και ήχους που υπάρχουν στο καθημερινό του περιβάλλον, όπως η φωνή της μαμάς, ήχους καθημερινούς, δυνατούς ήχους, ένα τραγούδι ή μουσικό κομμάτι και υψίφωνα μουσικά όργανα. Όμως τα ηχητικά ερεθίσματα που θα θυμάται κατά τη βρεφική ηλικία, θα είναι αυτά που θα έχει ακούσει σε τακτά διαστήματα, όπως η φωνή των γονιών και αδερφών, ένα μουσικό κομμάτι ή τραγούδι που εκτελείται είτε από τη μαμά/τον μπαμπά ή από ένα ηχείο. Τα πρώιμα ακουστικά βιώματα και κυρίως αυτά της μουσικής (τραγούδι και μουσικό κομμάτι) λειτουργούν σαν «τροφή» για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο του εμβρύου. Τα ακουστικά ερεθίσματα αποτυπώνονται στον εγκέφαλο του εμβρύου και μπορούν να αναγνωριστούν αργότερα από το νεογέννητο παιδί.
Πώς μπορεί ένας γονιός να ανακαλύψει αν το παιδί του έχει ταλέντο στη μουσική και πώς να βοηθήσει το παιδί να το αναπτύξει;
Από την προσχολική ηλικία μπορούμε να εντοπίσουμε αν ένα παιδί έχει ταλέντο στη μουσική και αυτό μπορεί να διαφανεί μέσα από τον τρόπο μουσικής έκφρασης και εκτέλεσης του παιδιού κατά τη διάρκεια του μουσικού μαθήματος καθώς και του ελεύθερου παιχνιδιού. Επίσης, κατά την πρώτη επαφή του παιδιού με τη μουσική, σε ένα πρόγραμμα μουσικής προπαιδείας, ο καθηγητής μπορεί να αντιληφθεί την κλίση του και να προτείνει την επιλογή εκμάθησης του καταλληλότερου μουσικού οργάνου, λαμβάνοντας υπόψη πάντοτε την επιθυμία του ίδιου του παιδιού. Σημαντικός είναι και ο ρόλος των γονέων, οι οποίοι πρέπει να το στηρίξουν στα πρώτα του βήματα ενθαρρύνοντάς το.
Και μια συμβουλή: Επιτρέψτε στη μουσική να είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής του παιδιού σας, αλλά μην κάνετε σκοπό της ζωής σας να αναθρέψετε μία μουσική ιδιοφυία. Καλό είναι οι γονείς να εστιάζουν στη χαρά της ενασχόλησης του παιδιού με τη μουσική και όχι στην επίδοση, προσέχοντας να μη δημιουργήσουν συνθήκες πίεσης. Σίγουρα, τα παιδιά θαύματα, που γράφουν μουσικά έργα και εκτελούν μουσικά όργανα σε πολύ μικρή ηλικία, είναι σπάνια.
Αν προσφέρετε στο παιδί σας την ευκαιρία να «βυθιστεί» στον κόσμο της μουσικής, ειδικά αν υπάρχουν στο περιβάλλον σας πολλές επιλογές μουσικής, το πιο πιθανό είναι ότι το παιδί θα εκτιμήσει όλα τα είδη της μουσικής. Ενθαρρύνετέ το να μάθει κάποιο όργανο, αλλά μην επιμείνετε. Η μάθηση στη μουσική είναι μία διαδικασία εμπλουτισμού. Η παρουσία της μουσικής είναι αυτό που έχει σημασία. Και όπως είπε ο Σαίξπηρ, «αν η μουσική είναι η τροφή της αγάπης, απολαύστε την».
Είναι κάποιο είδος μουσικής καλύτερο για το παιδί;
Αυτό που πιστεύω, με βάση την έρευνα, τις γνώσεις και εμπειρίες μου, η καλύτερη επιλογή κατά την εμβρυακή και βρεφική ηλικία είναι η τραγουδιστική φωνή της μαμάς, καθώς και η επιλογή ακουστικών ερεθισμάτων (τραγούδια και μουσικά κομμάτια) που πιστεύουμε ότι εκδηλώνουν θετικά συναισθήματα. Φυσικά, σε αυτό το στάδιο ζωής το παιδί είναι δεκτικό σε μουσικά ακούσματα που κάνουν τη μητέρα να νιώθει όμορφα. Μετέπειτα, στη νηπιακή και παιδική ηλικία αρχίζουν τα παιδιά να εκφράζουν τις δικές τους ακουστικές προτιμήσεις. Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά απολαμβάνουν τραγούδια που αφηγούνται ιστορίες, ενθαρρύνουν τα παιδιά να κινηθούν στους ήχους της μουσικής, να μιμηθούν ρόλους και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Έτσι, είναι σημαντικό να δίνεται ποικιλία ακουσμάτων που να προωθούν θετικά λεκτικά μηνύματα (αν είναι τραγούδι) και συναισθήματα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η συνεχής έκθεση σε χαοτική και σκληρή μουσική αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιήστε οποιοδήποτε άκουσμα έχει μια καλή μελωδία, με αργή ταχύτητα για να ηρεμήσουν το βράδυ πριν κοιμηθούν και με μέτρια και γρήγορη ταχύτητα όταν παίζουν. Το πρωί διαλέξτε όμορφα κλασικά ή και άλλου είδους μουσικής κομμάτια για να ξυπνήσουν με χαρούμενη και αισιόδοξη διάθεση.
Τι θα μάθει ένα παιδί με τη μουσική προπαιδεία;
Όπως έχω προαναφέρει, η μουσική βοηθάει την ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού. Φανταστείτε ότι ένα παιδί λαμβάνει μέρος σε ένα ομαδικό μάθημα μουσικής. Μέσα στο πλαίσιο αυτού του «μαθήματος», το παιδί βρίσκεται σε ένα χώρο πλούσιο από ποικίλα ερεθίσματα και δυνατότητες, ώστε να αναπτυχθεί ως ένα ανεξάρτητο και κοινωνικό άτομο. Θα έρθει σε επαφή με διαφορετικά μουσικά όργανα κατάλληλα για την ηλικία του, θα τραγουδήσει, θα κινηθεί στη μελωδία και το ρυθμό, θα καλλιεργήσει το μουσικό του αυτί, θα εκτελέσει μόνο του και μαζί με άλλα παιδιά θα γνωρίσει διάφορα μουσικά όργανα (π.χ. τα όργανα της ορχήστρας, παραδοσιακά και μουσικής τεχνολογίας), θα διαβάσει και θα αναπαραστήσει τους ήχους που ακούει μέσα από κατάλληλες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις (μη-συμβατικής παρτιτούρας). Επίσης, θα αυτοσχεδιάσει και θα συνθέσει με διαφορετικούς τρόπους, όπως μέσω της κίνησης, κρουστών σώματος, μουσικών οργάνων και οπτικών μέσων. Μέσα από όλα τα διαφορετικά ερεθίσματα θα είναι πλέον έτοιμο για να επιλέξει και να συνεχίσει τη μουσική του ανάπτυξη στον κόσμο των τεχνών (π.χ. εκμάθηση, μουσικού οργάνου, μουσικό θέατρο, χορό). Επιπρόσθετα, για την αποτελεσματικότερη μουσική ανάπτυξη του παιδιού όλα αυτά τα επίπεδα προσέγγισης που λειτουργούν για τη μουσική ανάπτυξη του παιδιού θα πρέπει να συνδέονται με προϋπάρχουσες γνώσεις/έννοιες του παιδιού, έτσι ώστε η προϋπάρχουσα γνώση να συνδέεται με την «καινούργια» γνώση με έναν πιο αποτελεσματικό και ουσιαστικό τρόπο.
Μπορεί να λειτουργήσει και σαν θεραπεία για παιδιά με συγκεκριμένα προβλήματα;
Γι’ αυτό υπάρχει και η επιστήμη της μουσικοθεραπείας, όπου η μουσική λειτουργεί ως εργαλείο για την επίτευξη θεραπευτικών στόχων. Κάθε άνθρωπος, και όχι μόνον, ανταποκρίνεται στη μουσική. Όπως έχω αναφέρει και πιο πάνω, γεννιόμαστε όλοι μας με αυτή την ικανότητα να επικοινωνούμε μέσω της μουσικής. Αρκεί μόνο να σκεφτείτε πόσο πολύ ανταποκρίνονται τα παιδιά στο ρυθμό και τη μελωδία από τα πρώτα τους χρόνια. Οι έρευνες έδειξαν ότι αυτή η ικανότητα, να ανταποκρίνονται δηλαδή τα παιδιά στη μουσική, δεν εμποδίζεται από οποιαδήποτε δυσκολία, σύνδρομο ή διαταραχή.
Δεδομένου του γεγονότος ότι η μουσική έχει άμεση επίδραση στη συμπεριφορά, την κίνηση και τη συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου, η μουσική επηρεάζει άμεσα τόσο το σώμα όσο και το πνεύμα του. Προσωπικά, θεωρώ ότι το πιο δυνατό στοιχείο της μουσικής είναι το ότι μπορείς να εκφράσεις αυτό που δεν μπορούν να πουν οι λέξεις, και έτσι αποτελεί μια ισχυρή γέφυρα με το συναισθηματικό κόσμο ενός ατόμου (ενήλικα και παιδιού).
