H «Πρωτοβουλία για το Παιδί» παρουσιάζει τα κοινωνικά αποτελέσματα ως συνέπεια των περιοριστικών μέτρων και η επιστημονική ομάδα της Γραμμής 115 25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» προτείνει λύσεις για την επόμενη ημέρα.
Αύξηση κατά 10% σε βίαιες συμπεριφορές εις βάρος των παιδιών και αύξηση της εφηβικής παραβατικότητας κατά 30% καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια του 2020, το διάστημα που η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε καραντίνα λόγω της πανδημίας.
H «Πρωτοβουλία για το Παιδί», συνεργαζόμενος φορέας της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί», που εδρεύει στη Βέροια με πεδίο δράσης την προστασία και την φροντίδα παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη και σε κίνδυνο, χαρτογραφεί την κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική οικογένεια. Παράλληλα, η επιστημονική ομάδα της Γραμμής 115 25 προτείνει χρήσιμες οδηγίες για την αποσυμπίεση της κατάστασης.
Βία στους μαθητές δημοτικού – Αύξηση παραβατικότητας στην προεφηβεία & εφηβεία
Σύμφωνα με τα ετήσια στατιστικά στοιχεία που διατηρεί η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» από την περιοχή Ημαθίας και τους όμορους νομούς, κατά τη διάρκεια του 2020 σε σύγκριση με το 2019, παρατηρήθηκε:
Aύξηση των περιστατικών σωματικής κακοποίησης κατά 10% σε βάρος παιδιών που φοιτούν στο δημοτικό. Στις μισές από αυτές τις περιπτώσεις παρατηρήθηκε ότι γονείς που δεν εμφάνιζαν εμφανείς δυσλειτουργίες κατά το παρελθόν, έφτασαν σε σημείο να χρησιμοποιήσουν σωματική βία, με σκοπό την τιμωρία και την πειθάρχιση σε περιπτώσεις ανυπακοής των παιδιών.
Στην κατηγορία των εφήβων, τα ποσοστά σωματικής κακοποίησης από γονείς δεν παρουσίασαν αξιοσημείωτη μεταβολή.
Αύξηση κατά 50% των αιτημάτων των γονέων για παροχή συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης, εξαιτίας των δυσμενών συνθηκών που δημιουργεί η εναντιωματική συμπεριφορά των εφήβων. Μέσα από τη διαχείριση των συγκεκριμένων περιστατικών διαφαίνεται ότι μειώνεται διαρκώς ο μέσος όρος ηλικίας πρώτης επαφής των εφήβων με τις ουσίες (υπολογίζεται το 13ο έτος), με κυρίαρχη ουσία επιλογής το χασίς. Όσο αυξάνεται η ηλικία των εφήβων (16ο έτος και άνω), παρατηρείται ότι πειραματίζονται και με άλλες ουσίες (παραισθησιογόνα, χάπια, κ.λπ).
Aύξηση των εφήβων που ασχολούνται με παραβατικές πράξεις. Εκτός από τις πράξεις της κλοπής, της διάρρηξης και της καταστροφής ξένης περιουσίας, συναντάμε όλο και συχνότερα περιπτώσεις εφήβων που εμπλέκονται στην εμπορία ουσιών, προσφέροντας χασίς με χρηματικό αντίτιμο σε συνομηλίκους. Σε σύγκριση με το έτος 2019, φαίνεται ότι το ποσοστό τέτοιων περιπτώσεων έχει αυξηθεί κατά 30%.
Αιτία: Η Συναισθηματική Παραμέληση
Αυτό που παρατηρείται από την διαχείριση των περιστατικών είναι ότι πολύ συχνά η έκφραση βίας και η εκδήλωση της παραβατικής συμπεριφοράς από παιδιά και εφήβους προέρχεται από την συναισθηματική παραμέληση των γονέων προς τα αυτά, από την έλλειψη δημιουργίας ασφαλών πρωταρχικών σχέσεων, από την έλλειψη της σωστής οριοθέτησης, από τη χαλάρωση των ηθικών αξιών και από την έλλειψη σεβασμού σε βασικούς θεσμούς της κοινωνίας.
Γονείς: Αυξητικές τάσεις άγχους, κατάθλιψης και κατανάλωσης αλκοόλ
Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» καταγράφει τις εξής παρατηρήσεις, όσο αναφορά τους γονείς:
Αύξηση κατά 15% παρατηρείται στα ποσοστά χρήσης αλκοόλ και ηρεμιστικών από τους γονείς, ως μέσο ανακούφισης από αρνητικά συναισθήματα που σε συνδυασμό με άλλους στρεσογόνους παράγοντες, μπορεί να οδηγήσει σε περεταίρω έκπτωση της κοινωνικής τους λειτουργικότητας.
Αύξηση κατά 10% του ποσοστού των αιτημάτων για θέματα εξάρτησης γονέα από το αλκοόλ.
Αύξηση στα αιτήματα για ψυχολογική υποστήριξη ατόμων με αγχώδεις διαταραχές κατά 25% και κατά 20% για καταθλιπτικές διαταραχές.
Τεράστια άνοδος της τάξης του 60%, παρουσιάζεται στον αριθμό των περιπτώσεων οικογενειών που αναζητούν υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για υποθέσεις γονεϊκής αποξένωσης.
Πως επηρέασε η αλλαγή των συνθηκών την κοινωνία και την οικογένεια
Το έτος 2020 αποτέλεσε έτος σταθμό, καθώς το ξέσπασμα της επιδημίας του COVID-19 και η ανασφάλεια που προκάλεσε σε όλα τα επίπεδα οδήγησε στο να περιέλθουν σε μια κατάσταση κρίσης άτομα, κοινωνικές δομές και ομάδες, αλλά και κοινότητες.
Ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των μέτρων απαγόρευσης επλήγησαν ζωτικές λειτουργίες της ανθρώπινης δραστηριότητας: η οικονομική, η εργασιακή, η υγειονομική και η εκπαιδευτική. Παράλληλα, έπαψαν οι δραστηριότητες που λειτουργούσαν ως βαλβίδες αποφόρτισης των ατόμων όπως η εκ του σύνεγγυς ανθρώπινη επικοινωνία, η ψυχαγωγία, ο τουρισμός και ο αθλητισμός.
Μεγάλη επίδραση στο αίσθημα ανασφάλειας, που διαχέεται προς όλα τα συστήματα, προκαλεί η αβεβαιότητα για το που τοποθετείται χρονικά το σημείο τερματισμού αυτής της κρίσης, αλλά και για το ποιες θα είναι οι συνέπειες όλων αυτών των αλλαγών σε άτομα και θεσμούς σε βάθος χρόνου.
Όπως υποστηρίζει η επιστημονική ομάδα της «Πρωτοβουλίας για το Παιδί»:
«Η νέα πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από τις συνθήκες εγκλεισμού, φαίνεται πως τα μέλη της οικογένειας επηρεάζονται με διαφορετικό τρόπο αναλόγως του ρόλου που επιτελούν:
Για τους ενήλικες στην οικογένεια παρατηρείται αύξηση των στρεσογόνων παραγόντων: εργασιακή ανασφάλεια, ανεργία, μείωση εισοδήματος, μείωση ή διακοπή των αλληλεπιδράσεων με φορείς παροχής υπηρεσιών στην κοινότητα (υγεία, δικαστήρια, κ.λπ), μείωση της επικοινωνίας με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, φόβοι για την προσωπική ασφάλεια και υγεία, αλλά και για την ασφάλεια της υγείας των υπερήλικων της οικογένειας».
Για τα παιδιά και τους εφήβους παρατηρείται ότι διαταρράχθηκε σημαντικά η δομή της καθημερινότητάς τους με το κλείσιμο των σχολείων, της παύσης των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και της μείωσης των δυνατοτήτων για παιχνίδι με συνομηλίκους στη γειτονιά. Συνεπώς, ελαττώθηκαν σημαντικά οι ευκαιρίες κοινωνικοποίησής τους με συνομηλίκους και άλλους υποστηρικτικούς ενήλικες του περιβάλλοντός τους».
Ο ρόλος του διαδίκτυου
Σημαντικό μέρος της καθημερινότητας όλων των μελών της οικογένειας φαίνεται ότι καταλαμβάνει η ενασχόληση με το διαδίκτυο, καθώς υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο οι ενήλικες περνούν περίπου 4 ώρες, τα παιδιά δημοτικού 5 ώρες και οι έφηβοι πάνω από 6 ώρες ημερησίως, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι ώρες της εξ αποστάσεως εργασίας και εκπαίδευσης.
Συνεπώς, γίνεται πολύ μεγάλη επένδυση του χρόνου στο διαδίκτυο και στις εφαρμογές του, με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών της επικοινωνίας, της πληροφόρησης και της ψυχαγωγίας. Όπως όμως έχει αποδειχθεί στην πραγματικότητα η ανάγκη για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών μπορεί να κρύβει και άλλους κινδύνους».
Η οικογένεια σε κρίση
«Αν όλοι οι παραπάνω παράγοντες συνεκτιμηθούν συνάγεται το συμπέρασμα ότι και ο θεσμός της οικογένειας, οι ρόλοι και η ψυχοκοινωνική κατάσταση των μελών της περιήλθαν σε μια κατάσταση κρίσης. Σε κάποιες περιπτώσεις οι παράγοντες επιδρούν επιβαρυντικά και μπορεί να ωθήσουν τους ενήλικες και τα παιδιά στην οικογένεια να υιοθετήσουν δυσλειτουργικούς τρόπους προσαρμογής στο άγχος, ακόμα και για τα μέλη της οικογένειας που δεν εμφάνιζαν σοβαρές δυσλειτουργίες πριν την επιβολή των μέτρων».
Επικοινωνία στην οικογένεια
H επιστημονική ομάδα της Γραμμής 115 25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» δίνει τις δικές της κατευθύνσεις οι οποίες λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας στα παιδιά αλλά και στους γονείς. Τονίζει δε πως η επικοινωνία και η ποιότητα αυτής είναι το κλειδί της πρόληψης άσχημων και κατ’ επέκταση βίαιων συμπεριφορών.
Ειδικότερα η επιστημονική ομάδα της Γραμμής 115 25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί υπογραμμίζει: «Σε ένα οικογενειακό σύστημα, οι γονείς είναι αυτοί που φέρουν την ευθύνη της λειτουργίας της οικογένειας και κατά συνέπεια αυτοί που χρειάζονται την μεγαλύτερη στήριξη. Όταν ένας γονιός δυσκολεύεται να διαχειριστεί δυσκολίες στην καθημερινότητά του, να αντιληφθεί και να διαχειριστεί τα συναισθήματά του, αυτό με την σειρά του θα αρχίσει να επηρεάζει την εύρυθμη λειτουργία της οικογένειας και συνεπώς και την ψυχική υγεία των παιδιών. Τα παιδιά σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν ως καθρέφτες μιας οικογενειακής δυσλειτουργίας.
Μια ποιοτική ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των μελών ενός οικογενειακού συστήματος μπορεί να προσφέρει ευελιξία στην οικογένεια και να ευνοήσει την συνοχή της. Αυτές οι ιδιότητες με τη σειρά τους μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα ενός οικογενειακού συστήματος να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες και να διαμορφώσει νέες ισορροπίες. Επιτρέπουν δηλαδή την ενσωμάτωση νέων δεδομένων και προσαρμογή σε αυτά, γεγονός που ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα της οικογένειας και των μελών της.
Κλειδί, η διαχείριση συναισθημάτων
Σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας παίζει η διαχείριση των συναισθημάτων του κάθε μέλους της οικογένειας. Η δυνατότητα να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματά του και έπειτα να δημιουργείται ο κατάλληλος χώρος για την έκφρασή τους, είναι πολύ σημαντικό ως προς την διαχείρισή και εκτόνωσή τους.
Ιδιαίτερα τα δύσκολα συναισθήματα χρειάζεται να εκτονώνονται με λειτουργικούς τρόπους και να εκπαιδεύεται η οικογένεια στο να τα διαχειρίζεται προκειμένου να μην οδηγείται σε συναισθηματικά αδιέξοδα και δυσλειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας. Αυξάνεται η επικινδυνότητα για εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών τόσο στην οικογένεια όσο και στις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκουν τα μέλη της».
