Την περασμένη βδομάδα, αποφάσισα (ηρωικά και υπερήφανα) να αγνοήσω καύσωνες, πανδημίες και όλα τα συναφή και να απολαύσω ό,τι είχε απομείνει από τις θερινές μου διακοπές παρέα με τα παιδιά μου. Ετοίμασα λοιπόν, μια τεράστια τσάντα με όλα τα απαραίτητα (και μη) που κάθε Κύπρια μάνα που σέβεται τον εαυτό της οφείλει να κουβαλάει πάντα μαζί της, τους έβαλα στ’ αμάξι νωρίς-νωρίς, πριν αρχίσει η ζέστη να γίνεται ανυπόφορη, αποχαιρέτησα το κλιματιστικό με ένα δάκρυ έτοιμο να κυλήσει στο μάγουλο, και κατευθυνθήκαμε γεμάτοι ενέργεια προς το αγαπημένο μας πάρκο.
Ανάμεσα στους αγώνες δρόμου για να προλάβω τον μικρό που έκανε σα να μην είχε ξαναδεί παιχνίδια στη ζωή του (ευχαριστώ τους γονείς μου για τις ατέλειωτες ώρες που ξόδεψαν πηγαινοφέρνοντας με στις προπονήσεις στίβου όταν ήμουν μικρή – να ξέρετε ότι ο κόπος σας τελικά δεν πήγε χαμένος) και στην τακτική περιφορά του βλέμματος προς την μεγάλη για να βεβαιωθώ ότι δεν απομακρυνόταν επικίνδυνα, οι αισθήσεις μου έπεσαν ασυναίσθητα σε μια όμορφη εικόνα, που έτσι όμορφα μέχρι το τέλος αυτού του κειμένου θα έχω αποδομήσει πλήρως.
Το πρώτο ερέθισμα που έφτασε κοντά μου ήταν το επαναλαμβανόμενο, γεμάτο ενθουσιασμό χειροκρότημα που ακολουθείτο με ένα τρανταχτό «μπράβο». Το δεύτερο, ήταν ένα παιδάκι κοντά στα δύο που έκανε τσουλήθρα. Η σκηνή αυτή συνεχίστηκε για αρκετά λεπτά. Το παιδάκι τσουλούσε προς το έδαφος. Οι γονείς το επαινούσαν για κάτι που στην ουσία έκανε ο νόμος της βαρύτητας. «Και που είναι το πρόβλημα;», θα με ρωτήσετε. Με το δίκιο σας.
Η σημασία της συνεχούς θετικής ανατροφοδότησης προς τα παιδιά μας είναι κάτι που κανείς δεν θα τολμούσε να αμφισβητήσει. Γιατί πολύ απλά, έτσι έχουμε μεγαλώσει. Μεγαλώσαμε πιστεύοντας πως το «μπράβο» ενθαρρύνει, ενδυναμώνει, τονώνει την αυτοπεποίθηση. Πως είναι ένας τρόπος να δείξουμε στα παιδιά μας την αγάπη μας, ένας τρόπος να τους δώσουμε σημασία. Τι κι αν σας έλεγα όμως ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι; Τι κι αν σας έλεγα ότι στην τελική, το «μπράβο» μπορεί να κάνει περισσότερη ζημιά παρά καλό;
Αυτό που πολλές φορές ξεχνάμε να υπολογίσουμε, είναι ο τρόπος που τα ίδια τα παιδιά μας αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν την στάση μας (κάτι που στο τέλος της ημέρας είναι πολύ πιο σημαντικό από τις οποιεσδήποτε προθέσεις μας). Αυτό που ξεχνάμε να ρωτήσουμε τον εαυτό μας, είναι αν τελικά οι συμπεριφορές των παιδιών μας είναι προϊόν ορθής διαπαιδαγώγησης και εσωτερίκευσης αξιών, ή μια στείρα «παπαγαλία», μια «ξώφαλτση» επανάληψη αυτών που έμαθαν ότι δίνουν σ’ εμάς ευχαρίστηση. Ίσως λοιπόν, όταν ο Σ μοιράστηκε χθες το σνακ του με την αδελφή του να μην ήταν μια πράξη αλτρουισμού, αλλά μια ανάγκη να ευχαριστήσει εμένα. Ίσως ο λόγος που η Α διαβάζει βιβλία σε περίοδο διακοπών να μην είναι επειδή καταλαβαίνει πόσα της προσφέρουν ή επειδή θέλει η ίδια να μάθει, αλλά επειδή γνωρίζει πως αυτό που κάνει προκαλεί σε μένα χαρά.
Στην πραγματικότητα, το «μπράβο» (όπως και κάθε άλλη μορφή θετικής ανατροφοδότησης) μπορεί να κάνει την ζωή ενός γονιού πολύ πιο εύκολη, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Επαινώντας αυτά που θέλουμε να επαναληφθούν, διδάσκουμε στα παιδιά μας να λειτουργούν με τρόπο που μας βολεύει. Μαζεύουν τα παιχνίδια τους από το πάτωμα, συμπεριφέρονται κόσμια όταν βρισκόμαστε εκτός σπιτιού, προσπαθούν να τα πάνε καλά στο σχολείο.
Το πρόβλημα είναι ότι στην προσπάθεια μας να διορθώσουμε το «τώρα», οι αξίες που επιθυμούμε να τους μεταφέρουμε, αξίες που μακροχρόνια θα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για την ποιότητα ζωής τους, δεν εσωτερικεύονται. Μπαίνουν στο περιθώριο, μαζί με τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Αντικαθιστούνται με το μετρήσιμο, το υπολογίσιμο, τον εθισμό στον έπαινο, το βάρος της ικανοποίησης κάποιου άλλου. Αυτό που εμείς θεωρούμε ως παρακίνηση προς το καλύτερο, στα παιδιά μας φτάνει ως απαίτηση να χαρούν και να νιώσουν περήφανα όταν εμείς το αποφασίζουμε. Αυτό που εμείς θεωρούμε ως ένδειξη αγάπης και αφοσίωσης, στα παιδιά μας φτάνει ως άγχος να καταφέρουν να δώσουν αυτά που πιστεύουν ότι θέλουμε να πάρουμε.
Θα μπορούσα να δώσω πολλά παραδείγματα. Επέλεξα δυο που έχουν χαραχτεί στην μνήμη μου, το καθένα για τους δικούς του λόγους:
Ο τρίχρονος Ν τις τελευταίες εβδομάδες προσπαθεί να κόψει τις πάνες. Μια μέρα ξεχνιέται παίζοντας με τα άλλα παιδιά στην αυλή του νηπιαγωγείου και βρέχει τα ρούχα του. Περνά ώρες ολόκληρες κλαίγοντας απαρηγόρητος. Όταν τελικά ηρεμεί αρκετά ώστε να μπορεί να μιλήσει, διαπιστώνω ότι ο λόγος που έχει στενοχωρηθεί τόσο πολύ είναι επειδή τις προηγούμενες μέρες που δεν έβρεξε τα ρούχα του «η μαμά ήταν πολύ χαρούμενη.»
Η τετράχρονη Ε είναι ένα εξαιρετικά έξυπνο και χαρισματικό κοριτσάκι που έδειξε από πολύ νωρίς την αγάπη και το ταλέντο της για την ζωγραφική. Γύρω στα μέσα της σχολικής χρονιάς, αρχίζω να παρατηρώ μια στασιμότητα στην πρόοδο της. Ολοκληρώνει τις ζωγραφιές της πολύ γρήγορα και χωρίς να καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια. Είναι ξεκάθαρο ότι έχει χάσει το ενδιαφέρον και τα κίνητρα της. Όταν μου δίνεται η ευκαιρία να συζητήσω μαζί της γι’ αυτό, η απάντηση της με αποστομώνει: «Αφού και να μην είναι ωραίο το σχέδιο μου, πάλι θα μου πει μπράβο η μαμά.»
Οκ. Το αποδομήσαμε. Και τώρα τι; Αν δεν μπορούμε να πούμε στα παιδιά μας «μπράβο», τότε πως τους δείχνουμε ότι είμαστε περήφανοι/ες για εκείνα; Πως τα βοηθάμε να καταλάβουν ότι τα όσα κάνουν είναι σημαντικά; Ότι οι θετικές τους συμπεριφορές δεν περνούν απαρατήρητες; Η απουσία θετικής ανατροφοδότησης δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση και απουσία ενδιαφέροντος. Μπορείτε να εκφραστείτε θετικά για την διαδικασία («Διάβασες πολύ για το διαγώνισμα σου»), κι όχι για το αποτέλεσμα. Η διαδικασία είναι κάτι που μπορούν να ελέγξουν, το αποτέλεσμα όχι. Μπορείτε να σταθείτε κοντά στο παιδί σας καθώς μαθαίνει να κάνει τσουλήθρα. Μπορείτε να ανταποδώσετε το χαμόγελο του, να το ρωτήσετε αν του άρεσε κι αν θέλει να το κάνει ξανά. Μπορείτε να δείξετε ενδιαφέρον για την ζωγραφιά που σας φέρνει. Να κάνετε ερωτήσεις για το περιεχόμενο, για τους λόγους που επέλεξε να ζωγραφίσει την συγκεκριμένη εικόνα ή να χρησιμοποιήσει τα συγκεκριμένα χρώματα. Μπορείτε ακόμα πιο απλά, να κρεμάσετε την ζωγραφιά του στο ψυγείο.
Είτε το πιστεύετε είτε όχι, δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο.
Χρυστάλλα Μωυσέως
